Wprowadzenie W czerwcu 2017 roku Mohammed bin Salman został uznany za oficjalnego następcę tronu i w przyszłości przejmie on władzę królewską po swoim ojcu, 85-letnim królu Salmanie. Obecnie jednak to Mohammed bin Salman, zwany także MBS, uchodzi za faktycznego władcę Arabii Saudyjskiej.Mohammed bin Salman pojawił się w polityce saudyjskiej z niezwykle obiecującymi przesłaniami. Dzięki temu zyskał sobie na początku miano „reformatora”, który miał plan zmian systemowych w sferze ekonomicznej i społecznej w państwie. Zapowiedzi o dywersyfikacji gospodarczej Arabii Saudyjskiej, tak żeby odejść od uzależnienia od eksportu ropy naftowej, pomysły zbudowania bazy turystycznej nad Morzem Czerwonym czy zwrócenie uwagi na prawa kobiet i ich udział w rynku pracy zyskały mu pierwotnie poklask na świecie.Szybko jednak okazało się, że Mohammed bin Salman jest autorytarnym i bezwzględnym politykiem, który skutecznie odsuwa od władzy zagrażające jego pozycji osoby w państwie, włączając w to członków rodziny królewskiej. Poza tym ogromne oburzenie na świecie wywołało zabójstwo dziennikarza opozycyjnego Dżamala Chaszukdżiego w konsulacie Arabii Saudyjskiej w Stambule. Według wielu teorii zabójstwo to miał zlecić osobiście Mohammed bin Salman.Celem tekstu jest przedstawienie zarysu planowanych i już przeprowadzonych zmian społeczno-politycznych i ekonomicznych zmian ustrojowych w obliczu stopniowego przekazywania władzy młodszej generacji – wnukom króla założyciela Arabii Saudyjskiej Ibn Sauda.Hipotezą postawioną w tekście jest twierdzenie, że zmiany planowane przez następcę tronu w projekcie strategicznym „Wizja 2030” oraz szereg zmian już dokonanych, szczególnie w aspekcie ograniczania kompetencji radykalnego duchowieństwa nie spowodują szybkiej transformacji społeczno-politycznej państwa z uwagi na trudny do rozbicia w krótkiej perspektywie czasowej sojusz rodziny królewskiej Saudów z radykalnymi wahhabitami, który determinuje istnienie ustroju konserwatywnego w państwie. Nie oznacza to jednak, że zmiany nie są możliwe. Z pewnością będą one następować, lecz wymaga to długiego czasu – nawet kilku dekad. Poza tym w państwie o tak silnie zakonserwowanym ustroju politycznym, jak Arabia Saudyjska trudno być „reformatorem”, co potwierdzają działania Mohammeda bin Salmana, któremu takiej etykiety, pomimo pozornych wrażeń, nie można w pełni przypisać. Stoi on za falami aresztowań wysokich oficjeli biznesu i rodziny królewskiej. Przyczyną tych działań jest podjęta przez następcę tronu walka z korupcją, jednak w rzeczywistości, nie deprecjonując przy tym polityki antykorupcyjnej, stoi za tym przede wszystkim potrzeba wzmocnienia pozycji Mohammeda bin Salmana na szczytach władzy państwowej.W analizie wykorzystano następujące metody: metodę genetyczną, która odnosi się do analizy procesu historycznego kształtowania się i rozwoju monarchii saudyjskiej; analizę dokumentów, przede wszystkim w odniesieniu do rządowego projektu „Wizja 2030”; elementy analizy systemowej, w ramach której określonym systemem w tekście jest ustrój polityczny Arabii Saudyjskiej. Wykorzystane tu zostały również elementy analizy statystycznej w aspekcie przywoływanych różnorodnych danych gospodarczych czy społecznych oraz elementy analizy predyktywnej w aspekcie podjętej próby nakreślenia przyszłego rozwoju Arabii Saudyjskiej pod rządami Mohammeda bin Salmana.Zmiany w trybie sukcesji rodziny królewskiej Saudów Rodzina Saudów oficjalnie rządzi Arabią Saudyjską od momentu jej powstania w 1932 roku. Jednak już od końca I wojny światowej Ibn Saud rozpoczął działania na rzecz koncentracji władzy w swoich rękach i poszerzał terytorium Nadżdu – prowincji, w której sprawował rządy. W owym czasie głównym jego przeciwnikiem był szarif Mekki, zwierzchnik al-Hidżazu – Husajn. Pomimo wsparcia udzielanego Husajnowi przez Brytyjczyków, Ibn Saudowi udało się pokonać oponenta i zjednoczyć wszystkie prowincje pod nazwą Arabii Saudyjskiej, na czele której stanął on sam, jako król Abdelaziz bin Saud (Zdanowski 2010 : 138-141). Król Abdelaziz panował w Arabii Saudyjskiej do śmierci w 1953 roku. Miał on 22 żony i ze związków z nimi urodziło mu się 36 synów. Aktualna liczba członków rodu Saudów (książąt i księżniczek) szacowana jest na 35 tys. (Cochran 2019 : 370)Jednak nie wszyscy synowie Ibn Sauda dostali szansę, aby zostać królami Arabii Saudyjskiej. Zgodnie z przyjętym trybem sukcesji w Arabii Saudyjskiej od śmierci Ibn Sauda obowiązywała zasada senioratu, polegająca na dziedziczeniu tronu przez najstarszego syna monarchy (seniora rodu). Tak więc po śmierci króla-założyciela Arabii Saudyjskiej, władza przechodziła kolejno w ręce jego synów. Kolejno królami Arabii Saudyjskiej byli: Saud bin Abdelaziz (1953-1965); Fajsal bin Abdelaziz (1965-1975); Chalid bin Abdelaziz (1975-1982); Fahd bin Abdelaziz (1982-2005); Abdallah bin Abdelaziz (2005-2015) i panujący obecnie od 2015 roku Salman bin Abdelaziz.Sukcesja i wyznaczenie następcy tronu stanowią niezwykle delikatny temat w samej rodzinie królewskiej Saudów, jak i wśród zwykłych obywateli. Po śmierci króla Abdallaha, transfer władzy nastąpił szybko i sprawnie. Kilka godzin po jego śmierci królem został ogłoszony jego przyrodni brat Salman, który był wcześniej ustanowionym następcą tronu. Z reguły przy tej okazji mogą pojawić się oznaki niezadowolenia licznych i wpływowych książąt rodziny Saudów. Uznano, że skoro nie pojawiły się takie sytuacje, to wskazywało to na jedność rodziny królewskiej (Al Rasheed 2018 : 14). Nic bardziej mylnego, bowiem wbrew temu co można myśleć, klan rodowy Saudów nie jest wolny od intryg, spisków i rywalizacji o wpływy i chęć posiadania pełni władzy. Rodzina królewska Saudów nie różni się w tym aspekcie niczym od wielu historycznych i współczesnych rodzin królewskich. Niedługo po wstąpieniu na tron, król Salman zmienił ustalenia przyjęte jeszcze przez króla Abdallaha i odwołał nominację księcia Mukrina bin Abdulaziza na księcia koronnego. Oznaczało to, że Mukrin nie mógł już zostać ogłoszony królem po ewentualnej śmierci króla Salmana, jak życzył sobie jeszcze za życia król Abdallah, który wskazał go jako drugiego księcia koronnego po Salmanie.W miejsce księcia Mukrina, król Salman w styczniu 2015 roku na następcę tronu powołał swojego kuzyna Muhammada bin Najefa, wnuka króla Ibn Sauda (https://houseofsaud.com). Wydarzenie to nie miało precedensu w historii Arabii Saudyjskiej, bowiem następcą tronu została osoba z następnej już generacji. Wiadomo było, że nastąpi kiedyś koniec zasady senioratu w linii synów Ibn Sauda, to jednak wielkie kontrowersje budził fakt, iż Salman zdecydował się na odsunięcie od dziedziczenia tronu swojego brata przyrodniego Mukrina, który zgodnie z zasadą senioratu był kolejnym następcą tronu.W swojej decyzji król Salman nie wytrwał długo i w 2017 roku usunął księcia koronnego Muhammada bin Najefa z linii sukcesji i zastąpił go swoim synem Mohammedem bin Salmanem, wprowadzając kolejne zamieszanie na dworze królewskim (Anishchenkova 2020 : 70). Po tej zmianie pojawiły się informacje, że nie była to samodzielna decyzja króla Salmana, ale bin Najef został odsunięty od dziedziczenia w wyniku intrygi Mohammeda bin Salmana, który miał przekonać króla, aby to jego wskazał na następcę tronu. Ponadto osoby będące blisko rodziny królewskiej ujawniły, że Mohammed bin Najef miał problem z narkotykami i dlatego został zmuszony przez króla, aby zrezygnować z roszczeń do tronu (Hubbard, Mazzetti, Schmitt : 2017). Informację tę trudno jednak zweryfikować, chociaż faktem jest, że bin Najef po zamachu na swoje życie w 2009 roku musiał zażywać silne leki przeciwbólowe na bazie narkotyków.Po nominowaniu Mohammeda bin Salmana na następcę tronu, od samego początku skupił on dużą władzę w swoim ręku. Został wicepremierem rządu i utrzymał stanowisko ministra obrony (https://english.alarabiya.net ).W imię reform: Wizja 2030 Mohammed bin Salman pojawił się w polityce z dużym przytupem. Jeszcze zanim został wskazany przez króla Salmana na następcę tronu, w 2016 roku stał za inicjatywą zapowiadającą przekształcenie Arabii Saudyjskiej przede wszystkim w sferze ekonomiczno-społecznej. Ogłoszony przez Mohammeda bin Salmana program zmian nosił nazwę „Wizja 2030”. Zawarte tam cele dzieliły się na trzy grupy: pierwsza związana z rozwojem społecznym; druga dotycząca rozwoju i zmian w zakresie gospodarki i trzecia odnosząca się do ambitnych planów narodowych1. Realizację niektórych z mniejszych celów w poszczególnych częściach zakładano już w 2020 roku.W części pierwszej zaznaczono ogromny potencjał społeczny, jaki drzemie w Saudyjczykach, który do tej pory nie był w pełni wykorzystywany z uwagi na olbrzymie dochody z eksploatacji i eksportu naturalnych surowców, głównie ropy naftowej, które wpływały na brak motywacji rozwoju w innych kierunkach.W zakresie rozwoju społecznego wskazano rozwój kulturalny i promocję państwa, w tym wzrost liczby pielgrzymów indywidualnych (Umra)2 odwiedzających święte miejsce w Arabii Saudyjskiej z 8 do 30 mln rocznie oraz podwojenie liczby miejsc znajdujących się na światowej liście UNESCO. Ponadto zakładano dynamiczny rozwój saudyjskich miast z poszanowaniem środowiska i surowców naturalnych tak, aby znalazły się one w zestawieniu 100 rozwiniętych i przyjaznych miast na świecie. Inną kwestią był zakładany wzrost wydatków rodzin saudyjskich na kulturę i rozrywkę z poziomu 2,9% do 6%. Wiązało się to z planowaną przez rząd rozbudową infrastruktury kulturalnej i miejsc rozrywki. Wskazywano również na potrzebę poprawy dbałości o kulturę fizyczną i doprowadzenie do stanu, w którym z 13% ćwiczących raz dziennie obywateli, liczba ta wzrośnie do 40%. Inną kwestią w aspekcie rozwoju społecznego była troska o rodziny saudyjskie i wychowanie dzieci. Zaplanowano większy nacisk na edukację dzieci przy wsparciu rodziców, tak aby zbudować silne i produktywne społeczeństwo. Kluczowym elementem miała być tu inwestycję w system służby zdrowia i planowany wzrost średniej długości życia Saudyjczyków z 74 do 80 lat (Vision 2030 : 17-31).W części poświęconej transformacji gospodarczej szczególną uwagę poświęcono inkluzji zawodowej kobiet. Wśród absolwentów uniwersytetów w Arabii Saudyjskiej ponad 50% to kobiety. Nie przekłada się to jednak na ich udział na rynku pracy. Z tego powodu do 2030 roku zaplanowano wzrost udziału kobiet w pracy zawodowej z istniejących ok. 22% do 30%. Docelowo ma to też być powiązane ze wzrostem udziału w PKB małych i średnich przedsiębiorstw, które według danych w 2016 roku odpowiadały jedynie za 20% PKB Arabii Saudyjskiej. Planowany rozwój gospodarczy i powołanie nowych inkubatorów przedsiębiorczości i funduszy kapitałowych pozwoliłoby osiągnąć wzrost udziału tego rodzaju przedsiębiorstw w PKB państwa do 35% (Vision 2030 : 28-39).Jednak najważniejszą kwestią wydaje się tu dywersyfikacja i restrukturyzacja całej gospodarki. Odejście od uzależnienia od eksportu ropy naftowej i wzrost eksportu innych produktów z 16% udziału w eksporcie do 50%. Wiązałoby się to z daleko idącymi zmianami strukturalnymi i wzrostem znaczenia sektora prywatnego w udziale PKB z 45% do co najmniej 65%. Wzrost inwestycji zagranicznych z 3,8% do 5,7 % PKB miałby być kolejnym elementem zakładanych zmian gospodarczych (Vision 2030 : 43-62).Część trzecia „Wizji 2030” jest ściśle powiązana z osobą Mohammeda bin Salmana i odnosi się do zmiany sposobu zarządzaniem państwem. Strategia rozwoju zakładała walkę z korupcją i transparentność działań polityczno-administracyjnych. Ponadto wskazywano na poprawę kanałów komunikacji pomiędzy rządem a obywatelami i usprawnienie rządowej platformy cyfrowej rozwijając w ten sposób e-government; wdrożenie programu rozwoju kapitału ludzkiego; doskonalenie kadry urzędniczej i efektywne wydawanie środków publicznych. Celem jest tu między innymi podniesienie wskaźnika efektywności rządu (Government Effectiveness Index) (Vision 2030 : 64-71). Podniesienie tego wskaźnika nie jest zadaniem łatwym i wymaga wdrożenia kompleksowego systemu zwiększającego efektywność w administracji publicznej i wszelkich innych sektorach rządowych. W przypadku Arabii Saudyjskiej wskaźnik efektywności rządu sukcesywnie podnosi się. W 2017 roku wyniósł on 0,26 a w 2019 – 0,31 (govdata360.worldbank).„Wizja 2030” była sztandarowym i dalekosiężnym planem rządu saudyjskiego. Ogłoszenie tego projektu pozwoliło na wykreowanie Mohammeda bin Salmana jako „reformatora” i reprezentanta młodego pokolenia książąt z rodu Saudów, którzy mieli już inne spojrzenie na funkcjonowanie państwa saudyjskiego i jego miejsce w polityce międzynarodowej.Nie brakowało też krytycznej oceny programu „Wizja 2030”. Wiele osób zadawało sobie pytanie czy gospodarcza przemiana Arabii Saudyjskiej jest w ogóle możliwa bez zmian w systemie politycznym (Al Rasheed 2018 : 16). To pryncypialne pytanie ukazuje immanentny związek pomiędzy ustrojem politycznym i systemem ekonomicznym państwa. Zatem planowany wzrost aktywności przedsiębiorców (małych i średnich przedsiębiorstw), prywatyzacja niektórych sektorów gospodarki, przyciągniecie inwestycji zagranicznych czy nawet znacznie większa inkluzja kobiet na rynku pracy oznaczałaby zmniejszenie ekonomicznych (a także politycznych) wpływów panującego rodu Saudów i zgodę z ich strony na dynamiczny rozwój gospodarczo-społeczny, który równoważyłby się z utratą dotychczasowej kontroli nad społeczeństwem być może także w aspekcie religijnym.Umacnianie władzy przez Mohammeda bin Salmana. Koniec marzeń o reformach?Kiedy Mohammed bin Salman został oficjalnym następcą tronu, szybko przeszedł do działań umacniających jego pozycję w kręgach władzy i sprawnie zaczął ograniczać aktywność wszystkich przedstawicieli rodu królewskiego i osób ze sfery biznesowej, które były jego przeciwnikami i potencjalnie mogłyby zagrozić jego pozycji w państwie.Pierwsza seria aresztowań ważnych saudyjskich oficjeli miała miejsce w listopadzie 2017 roku pod pretekstem walki z korupcją. Na kilka godzin przed aresztowaniami król Salman wydał dekret o utworzeniu specjalnego komitetu antykorupcyjnego, na którego czele stanął Mohammed bin Salman. Nowo powołana instytucja od razu dysponowała szerokimi kompetencjami. Komitet mógł wszcząć śledztwo, nakazać aresztowanie, zamrozić środki finansowe i zakazać wszelkiego przemieszczania się osoby podejrzanej o korupcję. Mając takie środki prawne ów komitet nakazał aresztowania prominentnych członków rodu Saudów. Aresztowano wówczas 11 książąt włącznie z miliarderem Alwalidem bin Talalem. Wywołało to wielkie poruszenie w Arabii Saudyjskiej i zagranicą, szczególnie w światowych centrach finansowych. Książę Alwalid stał na czele grupy inwestycyjnej „Kingdom Holding” i posiadał większościowe udziały akcji takich firm jak: Apple, Twitter, Citigroup czy Century Fox. W ocenie ekspertów krok ten miał umocnić władzę następcy tronu i uciszyć najważniejszych przeciwników, krytykujących Mohammeda bin Salmana za skupienie zbyt dużej władzy w tak młodym wieku (Kirkpatrick 2017).Faktem jest, że w ostatnich latach korupcja była dotkliwym problemem w sferze biznesowo-politycznej i administracyjnej. Mohammed bin Salman zapowiedział jej ukrócenie i większą transparentność działań biznesowych, jednak w rzeczywistości chodziło także o kontrolę nad transakcjami biznesowymi i tym samym ucięcie źródła wpływów finansowych dla osób wyjątkowo niepokornych. Działania podjęte przez Mohammeda bin Salmana miały na celu również ukazanie nowego sposobu funkcjonowania monarchii, w którym to kluczowe osoby rodu Saudów nie mogły dłużej uważać się za nietykalne (Chulow 2017a).Warto przy tej okazji wskazać, iż ograniczenie korupcji stanowiło tylko jeden z wielu postulatów deklarowanych przez następcę tronu. W wywiadzie dla „Guardiana” w październiku 2017 roku Mohammed bin Salman oświadczył, że jego głównym celem jest przekształcenie Arabii Saudyjskiej w państwo o umiarkowanym islamie, bowiem „ultra-konserwatywne państwo nie było normalne przez ostatnie 30 lat”. Według następcy tronu umiarkowany islam pozwala na otwarcie się na świat. 70% Saudyjczyków to osoby mające mniej niż 30 lat i nie należy marnować kolejnych 30 lat na walkę z radykalnymi ideami, które należy wyeliminować jak najszybciej (Chulov 2017b). W ten sposób Mohammed bin Salman rzucił wyzwanie długotrwałemu i historycznemu aliansowi pomiędzy rodem królewskim Saudów a religijnymi fundamentalistami Wahhabitami, których doktryna – wahhabizm, uznawana jest za oficjalną doktrynę religijną Arabii Saudyjskiej.Pakt Wahhabitów z Saudami trwa od 250 lat. Trudno sobie wyobrazić, aby w szybkim czasie układ ten został rozbity i zastąpiony innym w kontekście planowanych zmian przez następcę tronu. Niemniej jednak Mohammed bin Salman miał wpływ na dekret monarchy wydany w 2016 roku o ograniczeniu kompetencji Komitetowi Krzewienia Cnót i Zapobiegania Złu (zwany też w skrócie jako mutawwa). Ponadto przy udziale następcy tronu, król Salman mianował bardziej umiarkowanych duchownych do Rady Starszych Uczonych – najważniejszej instytucji religijnej w państwie. Należy przy tym pamiętać, że system prawa w Arabii Saudyjskiej opiera się na prawie koranicznym i próby zerwania paktu Wahhabitów z Saudami podważyłyby sens istnienia ustroju polityczno-prawnego opierającego się na prawie muzułmańskim (Barmin 2018).Druga fala aresztowań nastąpiła w marcu 2020 roku. Podobnie jak w 2017 roku, powodem były podejrzenia i oskarżenia o korupcję. Przesłuchaniu poddano 674 urzędników państwowych, spośród których zatrzymano 298 osób za „finansową i administracyjną korupcję”. Wśród aresztowanych znaleźli się obecni i emerytowani oficerowie wojskowi, oficerowie służby bezpieczeństwa, pracownicy służby zdrowia i sędziowie. Skala korupcji była szacowana na 379 mln riali (101 mln USD) (Human Rights Watch 2020).Zmiany, jakie dotychczas wprowadził Mohammed bin Salman mogą mieć charakter modernistyczny i są związane z planem rozwoju „Wizja 2030”. Jednak duży cień na działaniach następcy tronu kładą represje przeciwników politycznych wśród członków rodu królewskiego, ale i także głównych organizatorów na rzecz praw kobiet. Pomimo tego, że w 2018 roku kobiety uzyskały prawo do samodzielnego prowadzenia pojazdów, to kluczowe osoby demonstrujące w tej sprawie zostały aresztowane.W rzeczywistości najgłośniejszą sprawą, która postawiła Mohammeda bin Salmana w mocno niekorzystnym świetle był mord polityczny opozycyjnego dziennikarza Dżamala Chaszukdżiego, dokonany 2 października 2018 roku w konsulacie Arabii Saudyjskiej w Stambule. Po tej sprawie nad etykietą „reformatora”, jaką cieszył się Mohammed bin Salman zagranicą, pojawił się znak zapytania. Obecnie światowe media już nie wyrażają się tak pozytywnie o następcy tronu i podkreślają jego udział w represjach i domniemane wyrażenie zgody na fizyczną eliminację Chasżukdżiego.Mohammed bin Salman oficjalnie zaprzeczył jakimkolwiek związkom z zabójstwem Chaszukdżiego, aczkolwiek istnieją według dziennikarzy wiarygodne dowody wskazujące na to, że następca tronu miał pełną wiedzę na temat działań służ bezpieczeństwa (Hopkins, Kirchgaessner 2019). Następca tronu w jednym z wywiadów udzielonemu stacji PBS wskazał, że nie ponosi on odpowiedzialności za planowanie zabójstwa Chaszukdżiego i nic o tym nie wiedział. Jednak jego odpowiedzialność ma charakter instytucjonalny bowiem stało się to „pod jego nadzorem” (Booker 2019).Poza planowanymi i wdrażanymi zmianami w polityce wewnętrznej, Mohammed bin Salman zaangażował się w działania w polityce zagranicznej na rzecz umocnienia pozycji Arabii Saudyjskiej w regionie. Główną kwestią problemową w sferze bezpieczeństwa Arabii Saudyjskiej na Bliskim Wschodzie jest konflikt z szyickim Iranem, który rozgrywa się na licznych płaszczyznach w różnych miejscach w regionie.Za kluczowe miejsce sporu saudyjsko-irańskiego należy uznać Jemen, który jest ogarnięty długotrwałym konfliktem, najpierw pomiędzy szyickimi rebeliantami al-Husi a siłami rządowymi prezydenta Alego Abdullaha Saleha, a następnie pomiędzy al-Husi a zwolennikami prezydenta Abd Rabbuha Mansura Hadiego oraz secesjonistami w południowych prowincjach państwa, reprezentowanymi przez Tymczasową Radę Południa.Saudyjska kampania militarna w Jemenie rozpoczęła się jeszcze w 2015 roku. Wynikała ona z dwóch powodów: potrzeby przywrócenia władzy w Jemenie legalnemu rządowi prezydenta Hadiego i zapewnienia bezpieczeństwa Arabii Saudyjskiej na jej południowej granicy (Cochran 2019 : 374). Celów tych ostatecznie nie udało się zrealizować i Saudyjczycy uwikłali się w konflikt w Jemenie na długie lata, co dla wizerunku Mohammeda bin Salmana stało się sporym obciążeniem. Ujawniło się to szczególnie w atakach wspieranych przez Iran rebeliantów al-Husi na saudyjskie instalacje naftowe i infrastrukturę przy granicy z Jemenem (Laub, Robinson : 2020).Innym pokazem aktywności międzynarodowej Mohammeda bin Salmana była blokada Kataru. Zmontowana na szybko arabska koalicja składająca się z Arabii Saudyjskiej, Egiptu, Zjednoczonych Emiratów Arabskich zamknęła kanały dostaw powietrznych i jedyną lądowa granicę saudyjsko-katarską. Powodem takiego działania była zacieśniająca się współpraca gospodarcza Kataru z Iranem. Poza tym domagano się zamknięcia krytycznej wobec rządów niektórych państw arabskich i muzułmańskich stacji telewizyjnej al-Dżazira, zerwania kontaktów z organizacji uważanymi za terrorystyczne (dotyczyło to Hezbollahu) oraz zamknięcia niewielkiej tureckiej bazy wojskowej. Wystosowane żądania Katar uznawał za zamach na swoją suwerenność (Walsh 2017). Pomimo prób zagranicznych mediacji i następnie złagodzenia blokady, Katar nadal jest dotknięty przez ostracyzm ze strony wielu państw, w tym szczególnie swojego sąsiada Arabii Saudyjskiej. Dopiero pod koniec 2020 roku doszło do spotkania Jareda Kushnera - doradcy prezydenta USA z Mohammedem bin Salmanem, podczas którego zapowiedziano ostateczne rozwiązanie kryzysu w Zatoce Perskiej jeszcze przed opuszczeniem przez Donalda Trumpa urzędu prezydenta (al-Dżazira 2020).Mohammed bin Salman miał także swój udział w skandalu międzynarodowym z udziałem premiera Libanu Saada Haririego. W listopadzie 2017 roku Saad Hariri złożył wizytę w Rijadzie, podczas której został przymuszony do złożenia rezygnacji z funkcji premiera Libanu i przez prawie dwa tygodnie był przetrzymywany w Arabii Saudyjskiej wbrew swojej woli. Mohammad bin Salman był jednym z inspiratorów nakłonienia premiera Libanu do rezygnacji z uwagi na wzrastającą rolę proirańskiego Hezbollahu w Libanie, co kolidowało z interesami saudyjskimi na Bliskim Wschodzie. W wyniku inicjatywy dyplomatycznej innych państw, w tym Francji, Saad Hariri wrócił do Libanu, po czym wycofał swoją rezygnację i dalej pozostał premierem Libanu (Barnard, Abi-Habib 2017).Zakończenie Od ogłoszenia programu „Wizja 2030” minęły już cztery lata. W tym czasie Mohammed bin Salman został oficjalnym następcą tronu i szybko rozpoczął wdrażanie zmian, które zaciemniły jego początkowy wizerunek jako „reformatora” z uwagi na szeroko zakrojone aresztowania wielu jego przeciwników z rodziny królewskiej i świata biznesu. Pojawia się przy tym pytanie, czy dalekosiężne plany modernizacji gospodarczej, połączone z przemianami społecznymi i tym samym ze zmianami ustrojowymi (polityczno-prawnymi) są możliwe do zrealizowania w Arabii Saudyjskiej w relatywnie krótkim czasie, jakim jest jedna dekada?Biorąc pod uwagę 250-letni alians rodu Saudów z radykalnym ruchem wahhabitów, trudno sobie wyobrazić, aby następcy tronu, a w perspektywie czasu królowi Arabii Saudyjskiej udało się łatwo i bezboleśnie rozbić ten spetryfikowany układ polityczny. Niewątpliwie jest on w stanie naruszyć strukturę tego układu królewsko-wahhabickiego, czego dowodem było m.in. nominowanie w porozumieniu z królem Salmanem umiarkowanych duchownych do głównej instytucji religijnej w państwie, czy ograniczenie kompetencji organów religijnych (mutawwa). Z pewnością są to symptomatyczne zmiany, które mogą w dalszym czasie determinować zmiany ustrojowe. Aczkolwiek należy przy tym pamiętać, iż są to jedynie elementy zmian. Podstawą istniejącego ustroju polityczno-prawnego jest prawo koraniczne (szariat), które zawiera w sobie liczne nakazy, zakazy i ograniczenia odnoszące się do wszelkich sfer życia obywateli saudyjskich. Utrzymanie prawa koranicznego jako fundamentu ustrojowego w państwie warunkuje ograniczone możliwości wprowadzania zmian w dziedzinach społecznej, ekonomicznej i tym samym politycznej. Mohammed bin Salman, co jest zawarte w „Wizji 2030”, podkreśla wagę i znaczenie islamu w tradycji społeczno-politycznej Saudyjczyków, jednak według niego, optymalnym rozwiązaniem w przyszłości dla Arabii Saudyjskiej byłby islam umiarkowany. Taka metamorfoza systemowa jednoznacznie musi zająć wiele dekad.Utrudnieniem dla szeregu reform mogą również być działania następcy tronu na rzecz umacniania swojej władzy, które mają charakter autorytarny i są skierowane do wszelkich przeciwników księcia koronnego wśród członków rodu królewskiego bez względu na ich status i pozycję w hierarchii rodu. Po aresztowaniach pod pretekstem walki z korupcją w 2017 roku, a potem w 2020 roku, pojawiło się przekonanie, że nie ma osób „nie do ruszenia” nawet na szczytach władzy. Działania takie jednak mogą ograniczyć możliwości reform społecznych i politycznych, bowiem te mogłyby w dalszej konsekwencji uderzyć w samego następcę tronu – Mohammada bin Salmana.1 Pełny tekst programu „Wizja 2030” jest dostępny w języku angielskim na stronie rządowej Arabii Saudyjskiej: https://vision2030.gov.sa/en2 Umra – w islamie indywidualna pielgrzymka do Mekki, która muzułmanin może odbyć w dowolnym czasie w roku.Bibliografia: Al Rasheed M. (ed.), Salman’s Legacy. The Dilemmas of a New Era in Saudi Arabia, Oxford University Press, Oxford – New York 2018.Anishchenkova V., Modern Saudi Arabia, ABC-CLIO, LLC, Santa Barbara – Denver 2020.Barmin Y., Can Mohammed bin Salman break Saudi-Wahhabi Pact? “al-Dżazira” 7 stycznia 2018, [online] https://www.aljazeera.com/opinions/2018/1/7/can-mohammed-bin-salman-break-the-saudi-wahhabi-pact/ [dostęp: 04.12.2020].Barnard A., Abi-Habib M., Why Saad Hariri Had That Strange Sojourn in Saudi Arabia, “The New York Times” 24 grudnia 2017, [online] https://www.nytimes.com/2017/12/24/world/middleeast/saudi-arabia-saad-hariri-mohammed-bin-salman-lebanon.html [dostęp: 06.12.2020].Booker B., Saudi Crown Prince On Killing Of Jamal Khashoggi: ‘It Happened Under My Watch’, NPR, 26 września 2019, [online]https://www.npr.org/2019/09/26/764604566/saudi-crown-prince-on-killing-of-jamal-khashoggi-it-happened-under-my-watch?t=1607847091166 [dostęp: 05.12.2020].Chulov M., Royal purge sends shockwaves through Saudi Arabia’s elites, “The Guardian” 5 listopada 2017a, [online:] https://www.theguardian.com/world/2017/nov/05/royal-purge-shockwaves-saudi-arabia-elites-mohammed-bin-salman [dostęp: 03.12.2020].Chulov M., I will return Saudi Arabia to moderate Islam, says crown prince, “The Guardian” 24 października 2017b, [online:] https://www.theguardian.com/world/2017/oct/24/i-will-return-saudi-arabia-moderate-islam-crown-prince [dostęp: 03.12.2020].Cochran J. A., The Rise in Power of Crown Prince Mohammed bin Salman, “Digest of Middle East Studies”, 2019, vol.28, Nr 2.Government Effectiveness: Saudi Arabia , [online] https://govdata360.worldbank.org/indicators/h1c9d2797?indicator=388&viz=line_chart&years=1996,2019 [dostęp: 03.12.20].Hopkins N., Kirchgaessner S., ‘Credible Evidence’ Saudi crown prince liable for Khashoggi killing – UN report, “The Guardian”, 19 czerwca 2019, [online:] https://www.theguardian.com/world/2019/jun/19/jamal-khashoggi-killing-saudi-crown-prince-mohammed-bin-salman-evidence-un-report [dostęp: 05.12.2020].Hubbard B., Mazzetti M., Schmitt E., Saudi King’s Son Plotted Effort to Oust His Rival, “The New York Times”, 18 lipca 2017, [online] https://www.nytimes.com/2017/07/18/world/middleeast/saudi-arabia-mohammed-bin-nayef-mohammed-bin-salman.html [dostęp: 03.12.2020].Kirkpatrick D., Saudi Arabia Arrests 11 Princes, Including Billionaire Alwaleed bin Talal, The New York Times, 4 listopada 2017, [online] https://www.nytimes.com/2017/11/04/world/middleeast/saudi-arabia-waleed-bin-talal.html[dostęp: 03.12.20].Laub Z., Robinson K., Yemen in Crisis, Council on Foreign Relations, 29 lipca 2020, [online] https://www.cfr.org/backgrounder/yemen-crisis [dostęp: 05.12.2020].Muhamad bin Nayef al Saud. Profile of the Crown Prince, [online] https://houseofsaud.com/saudi-royal-family-profiles/muhammad-bin-nayef-al-saud/ [dostęp: 02.12.2020].Profile: The New Saudi Crown Prince Mohammed bin Salman, [online] https://english.alarabiya.net/en/features/2017/06/21/PROFILE-The-new-Saudi-Crown-Prince-Mohammed-bin-Salman [dostęp: 03.12.2020].Saudi Arabia: New Mass Corruption Arrests, “Human Rights Watch” 17 marca 2020, [online] https://www.hrw.org/news/2020/03/17/saudi-arabia-new-mass-corruption-arrests [dostęp: 04.12.2020].Saudi Arabia, Qatar near agreement in Gulf crisis: sources, “al-Dżazira” 2 grudnia 2020, [online] https://www.aljazeera.com/news/2020/12/2/hold-gulf-crisis-breakthrough-may-be-imminent-sources [dostęp: 06.12.2020].Vision 2030, [online] https://vision2030.gov.sa/en [dostęp: 03.12.2020].Welsh D., Wealthy Qatar Weathers Siege, but Personal and Political Costs Grow, “The New York Times” 2 lipca 2017, [online] https://www.nytimes.com/2017/07/02/world/middleeast/qatar-saudi-arabia-blockade.html [dostęp: 05.12.2020].Zdanowski J. Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2010.
